بیشتر نقل قول ها به بنیان جشن سالیانه نوروز این است که جمشید پایه گذار این مراسم بوده است.

اول فروردین روزی است که جمشید پس از چند سده جنگ با دیوان، زمین را از شر آنان پاک کرد و آن روز را عید شادی نهاد. این روز اعتدال بهاری است و طول روز و شب در ایران زمین به اندازه یکدیگر می شود. پس اعتدال و سازش در میان شب و روز برقرار است. سرما و گرما که نماد بدی هستند در این روز راهی ندارند. این ها از نشانه های دادگری جمشیدی است.
به گزارش میراث خبر نوروز آیینی ایرانی و یادگار تبار آریایی است که همزمان با آغاز و رسیدن زمین به نقطه اعتدال بهاری یعنی روز فروردین آغاز شده تا ششم این ماه یعنی روز تولد زردشت پیامبر بزرگ ایرانیان ادامه دارد. این جشن از دیر باز تا کنون ادامه داشته است.
در میان روزهای سال نو چند روز بیشتر از سایر روزها اهمیت دارد، در این میان نخستین و ششمین روز از سال نو مهمترین ها هستند . نخستین روز فروردین ماه هر ساله علاوه بر این که زمین در گردش خود به دور خورشید از مدار اعتدال فروردین گذشته و برج حمل (فروردین) تحویل می شود روز خاص اهورمزدا خدای ایرانیان بوده است. براساس باور گذشتگان ما نخستین روز از فروردین روز بازگشت فروهر مردگان به زمین است.
ایرانیان کهن از بیست و پنجم سپندارمذ(اسفند) تا روز نخست فروردین آماده پذیرایی از این ارواح می شدند تا در نخستین روز سال جدید که طبیعت، زندگی دوباره از سر می گیرد به زمین بیایند. در بسیارى از آثار گذشته نگاران، از جمله در تاریخ طبرى، شاهنامه فردوسى و آثار بیرونى، نوروز به جمشید، شاه افسانه اى و در پاره اى دیگر به کیومرث نسبت داده شده و آن را به دلیل آغاز بهار، برابر شدن روز و شب و از سر گرفته شدن درخشش خورشید و اعتدال طبیعت، بهترین روز در سال دانسته اند.برخی مورخان مانند بناکتی و ابن بلخی این روز را روز به سلطنت رسیدن جمشید تاجگذاری او می دانند:<< ( جمشید) در تحویل آفتاب به نقطه حمل دران سرای بر تخت نشست و آن روز نوروز نام نهادند.>> تاریخ بناکتی ص ۲۹

فردوسی بزرگ نیز براین باور است که در روز نخستین فروردین عدالت را در زمین گستراند و دست دیوان را از زمین کوتاه کرد و بر تخت نشست: جهان انجمن شد بر تخت او/ شگفتی فروماند از بخت او/ به جمشید بر گوهر افشاندند / مر آن روز را روز نو خواندند/ چنین جشن فرخ از آن روزگار / بمانده از آن خسروان یادگار/ ز رنج و زبدشان نبد آگهی/ میان بسته دیوان بسان رهی/ شاهنامه فردوسی
برخی این روز را روزی می دانند که جمشید جم از جنگ دیوان پیروز شد و در زمین صلح آغاز کرد. در حبیب السیر آمده است:<< در روزی که خسرو کوالب مواکب خورشید در درجه اول از حمل که بیت الشرف اوست نزول نمود، جمشید به احضار اکابر اشراف فرمان داد.>> حبیب السیر ص ج ۱ ص ۱۷۸٫ میترائیست ها نیز به دلیل همزمانی آیین داد در روز نخست فررودین و روزی که خورشید در اعتدال است آن روز را جشن می گرفتند.
هرچند در مورد سابقه نوروز و این که در گذشته چگونه این عید را می گرفتند، قول و دیدگاه های فراوانی وجود دارد و اتفاق نظری نیست. اما این نکته قابل تامل است که بنا به بیشتر نقل قول ها، پایه گذار این جشن سالیانه را جمشید بوده است.
ثعالبی در(تاریخ غرر الاخبار ملوک الفرس و سیرهم) آورده است:<<سپس فرمان داد ارابه از عاج و چوب ساج بسازند و گستردنی دیبا بر آن بیافکنند. برآن سوار شد و به اهریمنان فرمان داد که آن را به دوش کشند و میان آسمان و زمین برند. تا او را از دماوند در هوا یکروزه به بابل رسانند. این به روز اورمزد بود از فروردین ماه که نخستین روز بهار است و نخستین روز سال که زمانه جوان شود و زمین پس از آن که فرو مرده بود جان گیرد. مردم گفتند این روزی نو، و عیدی سعید ونیرومندیی چشمگیر و پادشاهیی شگرف است. این روز را عید بزرگ شمردند و نوروز نام نهادند.>>
اما بسیاری از مورخان چون طبری و مسعودی در کتاب های خود آورده اند که این روزی بود که جم گردونه ای ساخت و بر فراز ایران گذر کرد و به همین علت آن را روز نو نامیدند:<< پس (جمشید) دستور داد گردونه ای از آبگینه بسازند و بر دوش شیاطین نهاد و بران نشست و در هوا از شهر خود به بابل رفت. و آن روز هرمزد ( روز اول) روز از فروردین ماه بود. مردم از این شگفتی آن روز را نوروز نام نهادند و جمشید دستور داد ه آن روز تا پنج روز بعد آن را عید گیرند.>> طبری ج ۱ ص ۱۰۹
ابوریحان بیرونی که در قرن سوم مطالعات زیادی در آیین های ایرانی و هندی داشته نظر دیگری دارد:<< .... این روز نخستین روزی بود که جمشید مروارید از دریا بیرون آورد، پیش از او کسی مروارید نمی شناخت و این روز به دخول آفتاب در برج حمل نزدیک بود و مردم آن را عید می گرفتند و شادمانی کردند...>> ترجمه آثار الباقیه ص ۵۶۳

این جشن بعد از دو نیمه شدن جمشید به دست ضحاک ماردوش به فراموشی سپرده شد. اما با روی کار آمدن آفریدون بنیانگذار کیانیان نوروز را به شیوه جمشید جشن گرفتند. براثر تلاش کیانیان نوروز ریشه گرفت و به همین دلیل به آن نوروز کیانی می گوید.
کنون شاه در جام گیتی نمای / به پیش جهان آفرین شد به پای/ چه مایه خروشید و کرد آفرین/ به جشن کیان هرمزد فروردین / شاهنامه فردوسی

نقش برجسته ای در پرسپولیس. نماد زرتشتی نوروز.
در اعتدال بهاری، نیروی گاو (سمبل زمین) و شیر (سمبل خورشید) با هم برابر است

آیین های نوروزی
در زمان جمشید جشن نوروز با چیدن هفت نماد بهاری میدان بزرگ میانه شهر برگزار می شد. یازده روز اول فروردین در دوران هخامنشیان، (فرورتیشن Farvartishn) ویژه انجام مراسم نوروز بود.
شاهنشاه در نخستین روز سال نو روحانیون، بزرگان، مقامات دولتى و فرماندهان ارشد نظامى، دانشمندان و نمایندگان سرزمین هاى دیگر را مى پذیرفت و ضمن سپاسگزارى از خداوند، گزارش کارهاى سال کهنه و برنامه هاى دولت براى سال نو و نظر خویش را بیان مى کرد که در برابر دیدگان همگان قرار گیرد. این آیین هر سال با جزیى تفاوت رعایت مى شود.
رئیس کشور سپس پیشکش ها را دریافت مى کرد که نمونه آن در کنده کارى هاى تخت جمشید دیده مى شود. آنگاه مراسم سان و رژه برگزار مى شد و افسرانى که قهرمان دفاع از وطن شده بودند، ترفیع و پاداش مى گرفتند و مقامات تازه و قضات نو معرفى مى شدند.

در روز نوروز، مردم نخست به دیدن سالخوردگان خانواده، بیماران و ازکارافتادگان و مزار نیاکان و بزرگان مى رفتند و اداى احترام مى کردند. سپس بازدیدهای نوروزی آغاز مى شد.پیش از دید و بازدیدها، در لحظه تحویل سال هر فرد از خدا مى خواست که در سال نو روان او را پاک و آرام نگه دارد.
ادامه برگزاری آیین های از زمان جمشید تا دوران داریوش مشخص نیست. درود نوروزی یکی از مهمترین مراسم روز اول سال بود در این روز پادشاه پس از انجام مراسم تحویل سال بزرگان را به حضور می پذیرفت. این رسم گرچه از دوران جمشید به جای مانده بود اما در دوران پادشاهی داریوش که در گسترش آیین هاى نوروزى تلاش زیادی کرد به اوج خود رسید. مهمترین سندی که در انجام این مراسم وجود دارد در دیوار پلکان شرقی تخت جمشید تصویر شده است که شاه بارعام داده است.
در مراسم نوروز پیش از میلاد (هفت سال پس از آغاز فرمانروایى اش) تصمیم خود را در زمینه ایجاد سنگ نبشته بیستون _ حاوى آرزوها، اندرزها و شرح قلمرو ایران _ اعلام کرد. بزرگترین آرزوى داریوش که در این کتیبه آمده است، این است که خداوند ایران را از آفت دروغ و خشکسالى مصون بدارد.پس از تکمیل تخت جمشید در پارس و گشایش آن، آیین هاى رسمى نوروز، باشکوه بى مانندى در آنجا برگزار مى شد. مراسم نخستین نوروز در تخت جمشید دو هفته طول مى کشید. مردم عادى در تالار صد ستون و سران ایالات و مقامات تراز اول در تالارهاى دیگر این کاخ حضور مى یافتند.
این مراسم در دوران پس از هخامنشیان بخصوص در دوران ساسانیان به شیوه گذشته برگزار می شد. اطلاعات زیادی از دوران اشکانیان وجود ندارد. اما در دوران ساسانیان آیین نوروز جمشیدی به شیوه جمشید با در نظر گرفتن برخی تغییرات زمانی برگزار می شد.
از چند روز پیش از آغاز سال نو شاه اعلام می کرد برای دادخواهی جلوس می کند. هرکسی دادی داشت در این روز اعلام می کرد و به آن رسیدگی می شد:<<آیین ساسانیان درین ایام چنین بود که پادشاه بروز نوروز شروع می کرد و اعلام می نمود که برایشان جلوس کرده که به ایشان نیکی کند. >> آثار الباقیه ص۲۸۵

برگرفته از وبلاگ دور دنیا و ویکیپدیا