اصول و الفبای رفتار و گفتار و مذاکره سیاسی
اصول و الفبای رفتار و گفتار و مذاکرهسیاسی
برخی بر این باورند مدیریت سیاست کشور میدانی است که هر علاقمندی خواهد توانست رهبری و هدایت آن را در دست گیرد، از این جهت اداره امور سیاسی را بسیار ساده و پیش پا افتاده و آنقدر سبک شمرده که با لحاظ اندک سوابق و تجارب کاری آن مهم را به دست هر ناآشنایی به امر سیاست می سپارند.
ما در این مقاله درصدد تعریفی از سیاست و چگونگی دامنه و عرصه های سیاست، کار ویژه های سیاسترانی و در نهایت بیان سیستم حکومتی بر مبنای دیانت، اخلاق و تقوا و تقبیح سیاسترانی بر مبنای غلبه و سلطه بر دیگران؛ یعنی سرکوب رقیبان و انجام سیاست برحسب تکلیف الهی می باشیم.
واژه سیاست
در مورد واژه سیاست و نقطه آغازین آن، بطور کلی تفکرات سیاسی به عهد پرطمطراق یونان باستان برمی گردد. اما <<علم سیاست به عنوان یک رشته آموزشی بنیادین در تفکرات امروزین بشر تا حدی نو است و در طی یکصد سال اخیر رشد یافته و با پیدایش مکاتب سیاسی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی به اوج بالندگی خود رسیده است.
تعریف علم سیاست
علم سیاست به تحلیل و بررسی جنبه های سیاسی از پدیده های اجتماعی و رفتار حاکمان و دولتمردان نظر دارد. براین اساس مرکز ثقل بررسی علم سیاست بر محور دولت است. عده ای برآنند که علم سیاست را به حکومت اطلاق نمایند. گروهی دیگر به مانند پل ژانت نظر بینابینی از سیاست ارائه می دهد. وی می گوید: علم سیاست در حقیقت آن بخشی از علوم اجتماعی است که درباره بنیادهای دولت (اقتدار حاکمیت) و اصول حکومت بحث و بررسی می کند. اما محققانی چون: هارولد لاسول ماکس وبر، برتراندراسل، و هانس مورگنتا همواره بر <<سرشت پویایی سیاست>> تأکید می ورزند. این دسته از دانشمندان معتقدند که قدرت مفهوم اساسی سیاست است و همه شاخه های علم سیاست را به هم پیوند می دهد. از طرفی دیوید ایستون بر آن است تا سیاست را به <<توزیع آمرانه ارزشها برای جامعه>> مرتبط نماید.
البته عده ای از دانشمندان علوم سیاسی سیاست را هنر <<هنر اداره حکومت>> و عده ای نیز آن را به فن <<فن اعمال سلطه>> یاد کرده اند که از این مقال خارج است. اما آنچه که از مفهوم سیاست می توان گفت: سیاست را فن و هنر مردمداری باید دانست. این تعریف جنبه رفتاری سیاستمدار را مدنظر قرار می دهد. طبق این تعریف از سیاست هر شخصی غیرعالم سیاسی اگرچه یک کدخدای روستا باشد می تواند بر عرصه سیاست تکیه زند.
اما آنچه که خود از مفهوم سیاست و مستفاد از سیاست می توان تعریف نماییم عبارتست از: سیاست یعنی علم قدرت (علم اعمال قدرت مشروع) علم کسب قدرت، هنر حکومت کردن و فن مردمداری، این تعریف: از مفهوم سیاست هم دربر دارنده معنای مثبت از سیاست؛ یعنی هنر حکومت کردن، فن مردمداری و ایجاد محبوبیت بر دلها و هم به معنای منفی آن، که به اطاعت در آوردن بی چون و چرای رفتار دیگران برخواسته خویش به هر طریق ممکن مدنظر است.
عرصه علم سیاست
عرصه های سیاست عبارتند از:
الف) علم سیاست؛ دانش و فن تصمیم سازی است که در آن حاکم با استفاده از متدهای اعمال قدرت و سلطه (مشروع یا غیر مشروع) تصمیماتی را بر اشخاص (جمعیت تحت سیطره) و قلمرو (سرزمین تحت حکومت) به همراه ابزار حقوقی لازم الاجرا می سازد. این تصمیم سازی ممکن است توسط حاکم، رئیس اداره، مدیریت شرکت برای افراد تحت مدیریت، کارکنان و کارگران باشد و ممکن است عالی ترین مقامهای اجرایی و حکومتی اعم از شخص رئیس جمهور، نخست وزیر، وزیر یا هیئتی از وزیران، فرماندار شهری، و یا نمایندگان منتخب مردم براساس اختیاراتی که به او تفویض گردیده است. برای اداره امور جامعه انجام گیرد، و یا ممکن است توسط تعدادی از سران یا نمایندگان دولتها در صحنه بین المللی و منطقه ای با ایجاد سازمانی مشترک و مرکب به منظور رسیدن به هدفی مشخص و مشترک؛ فرایند پروسه سیاستگذاری شامل این بخش ها است:
1- درک واقعیات موجود (مبتنی بر مطالعه و تحقیق میدانی)
2- تبیین و ترسیم خط مشی ها.
3- بررسی روند تصمیم گیری و جهت گیری جریانهای تصمیم سازی.
4- جلوگیری از اتلاف فرصت ها و زمان (سرمایه و منابع انسانی).
5- کنترل مجدد هزینه ها و اعتبارات تخصیصی (کنترل بر نحوه توزیع منابع).
6- تألیف خواسته ها: بررسی روند تحقق خواسته ها و انطباق آن با محیط.
7- جلب رضایتمندی و حمایت ها و نیز بیان راهکارهای مناسب ساختاری به منظور جلوگیری از نارضایتی عمومی و بروز بحران اجتماعی.
ب) اعمال قدرت: یکی از ابزارهای اجرایی تصمیمات سیاسی اعمال قدرت است. بی شک در هیچ حکومتی بلکه در هیچ سیاستی بدون اعمال قدرت و استفاده از ابزارهای حقوقی و سازمانی رسیدن به سیاست ثبات و اداره حاکمیت بر کشور و یا حتی یک شرکت تولیدی، سازمان اقتصادی و یا سازمان بین المللی عملا ممکن نخواهد بود.
ج) تدوین قوانین و مقررات حکومتی: یکی دیگر از میدان عمل سیاست را باید در صحنه ایجاد قوانین مربوط به اعمال حاکمیت جستجو کرد. امروزه حتی در تشکیل و هدایت یک تیم ورزشی با نوعی سیاستگذاری، سیاسترانی و وضع مقررات همراه است.
د) کشف بحرانهای احتمالی و مدیریت خنثی سازی زمینه های ایجاد بحران:
بحران چیست؟ بحران پدیده ای است حادث، و می توان بحران را به رخدادی غیرمترقبه و محتمل در آینده توصیف کرد.یک سیاستمدار باهوش باید از این دو صفت برخوردار باشد: نخست اینکه بحران شناس باشد؛ یعنی بحرانها را قبل از وقوع آن پیش بینی نماید و سیاست خود را براساس چنین محتملاتی طرح ریزی و اقدام نماید. دیگر اینکه به محض وقوع بحران با استفاده از درایت و تدبیر خود به رمزگشایی و حل بحران به احسن وجه فائق آید.
علاوه بر صفات اختصاصی مذکور یک سیاستمدار باید دارای ویژگی های عمومی زیر باشد:
1- التزام به عدالت و تقوا، کرامات اخلاقی و عزت نفسانی.
2- دارا بودن جرأت و جسارت لازم.
3- در رفتار سیاسی شهره صداقت در گفتار و درستکاری باشد.
4- طرد اشخاص سخن چین و تفرقه افکن و متملق.
5- داشتن خلوص نیت و هدف فقط برای رضایت خداوندی.
6-مسئولیت پذیری نه ریاست طلبی.
7- عامل به قول و وعده خویش و مردمدار باشد.
8- دوستدار علم و دانش باشد.
9-ساده زیست باشد.
10- بدور از تکاثر و زراندوزی باشد.
انواع بحران
اندیشمندان سیاسی انواع بحران را به پنج نوع تقسیم کرده اند که عبارتند از:
1- بحران هویت: عبارت است از اعراض از هویت ملی و فرهنگ سرزمینی که در آن ملتی به دلیل پذیرش حاکمیت فرهنگی و نفوذ فرهنگ بیگانه هویت یعنی اصالت فرهنگی خود را از دست بدهد.
2- بحران مشروعیت: وقتی است که از نحوه کاربرد اقتدار، نوع ایدئولوژی اتخاذ شده در هیئت حاکمه و در نتیجه حقانیت در حاکمیت و اقتدار قانونی نظام در معرض سؤال و نارضایتی عمومی قرار گیرد و نظام سیاسی مقبولیت سیاسی خود را از دست بدهد.
3- بحران مشارکت: عدم تمایل عمومی نسبت به همراهی با خواسته مسئولان نظام حکومتی
4- بحران رسوخ پذیری: بحران فرهنگی است که هنجارهای ارزشی ملتی در معرض آسیب قرار گیرد.
5- بحران توزیع: این بحران از محرومیت اقشاری از جامعه تحت قلمرو حکومت و شکاف اجتماعی ایجاد می شود.
اهداف رفتار سیاسی:
1- جلوگیری از بروز هرج و مرج همراه با ایجاد نظم و امنیت عمومی و برقراری قسط و عدل در جامعه.
2- اجرای قوانین موضوعه.
3- برقراری روابط دیپلماسی با کشورهای متحد و سایر کشورها و سازمانهای بین المللی.
4- هدایت جامعه به سمت خداپرستی، وفاق ملی، تعالی، سعادت پیشرفت و کمال و رشد استعدادهای بشری.
5- ایفای تعهدات انتخاباتی.
curren; لذا شایسته است در گزینش و انتخاب مدیران جامعه و کارشناسان دستگاههای دولتی ضوابطی معین و ترسیم شده در ارتباط با صلاحیت های عمومی و اختصاصی اشخاص بلحاظ کسب مدارج علمی و دانشگاهی و تخصص آنان در انجام وظایف محوله ملاحظه گردد. تا ضمن پرهیز از تخدیر سرمایه های ملی و سرمایه گذاری دانشگاهها و مراکز علمی کشور، از آنان استفاده مطلوب انجام پذیرد و از استهلاک سرمایه ها جلوگیری گردد.
ابزارهای رفتار سیاسی
الف- تدبیر و هدایت
ب- مذاکره
ج- دیپلماسی
الف) تدبیر و هدایت جریان سیاسی: با استفاده از ابزار رهبری و اختیارات داده شده و اعمال قدرت لازم به هدایت روند بحران و جریانات سیاسی می پردازد. این ابزار وابستگی زیادی به تفکر و درایت دارد.
ب) مذاکره: یکی از اساسی ترین ابزار سیاسترانی استفاده از مذاکره است که با تمسک به فن جدل و قواعد حقوقی طی جلسات چانه زنی و اتخاذ تصمیم جهت نیل به خواسته های موردنظر انجام می گیرد. ممکن است دو یا چند جانبه و یا همراه با واسطه هایی انجام گیرد.
ج) دیپلماسی: امروزه اساس روابط بین الملل و بین دولت ها حتی مدیران شرکت ها و مؤسسات اقتصادی و تجاری برپایه اصول دیپلماسی استوار است. در این روش با ارسال نمایندگان و معرفی آنان بین دولت ها و شرکت ها و مجامع بین المللی به رأی زنی و تبادل نظر می پردازند. آمادگی طرفین یا ورود اشخاص و اطراف ثالث، هماهنگی جریان ها و رسیدن به توافقات اولیه قبل از مذاکره نهایی از وظایف مهم دیپلماسی می باشد. براین اساس میزان موفقیت یک قرارداد یا توافق و تفاهمات در اجلاس به میزان قدرت و توانایی دیپلماسی دیپلمات ها بستگی دارد از طریق دیپلماسی قوی می توان به اهداف و منافعی دست یافت که چه بسا از طریق جنگ و لشکرکشی و اشغال سرزمین ممکن نگردد.
کار ویژه های علم سیاست
عمده کار ویژه علم سیاست کشف و مدیریت بحران است. بحران های سیاسی گاه ریشه درایدئولوژی حاکمیت دارد. گاه در ساختار حکومت (نوع حکومت) است، گاه ناشی از عوامل اقتصادی و اجتماعی است. و گاه ریشه ای است و گاه گذرا و آنی. ما این مبحث را در بررسی انواع بحران ها پی می گیریم.
منشاء بحران ها: بایندر در کتاب <<بحران ها و توالی ها در توسعه سیاسی>> خود به این نکته اشاره کرده است که بحران ها در نتیجه بروز تناقض بین نقش های سه گانه توسعه یعنی برابری فرهنگی، (نابرابری فرهنگی)، ظرفیت اقتصادی (نحوه توزیع منابع ثروت) و انفکاک اجتماعی، (شکاف طبقاتی) ایجاد می شود. از دیدگاه آلموند منشاء بحران یا در ذات هر نظام سیاسی است و یا در عوامل محیطی نهفته است و بحرانی را که از ذات نظام سرچشمه می گیرد. وی بحران را منبعث از نظام یاد می کنند و در این بحران نااستواری ها و بحران های مزبور ناشی از تقاضایی است که اقتدار تصمیم گیرندگان صاحب منصب (اعم از منصوب یا منتخب) را مورد تهدید قرار می دهد. این تهدیدات ممکن است در قالب عدم تمکین و مقاومت اعتراض آمیز، عدم اطاعت، اعتصابات عمومی و در نهایت ترور شخصیت ها و اغتشاش رخ بنمایند.
نتیجه گیری: منافع ملی و عمومی جامعه اقتضا می کند که مدیران اجرایی و مجریان نظام تصمیم گیری در پاسخ به خواسته های عمومی جامعه برای حفظ نظام از بی اعتمادی های عمومی نسبت به مسئولین حکومتی، از منافع و علایق شخصی، گروهی و حزبی خود دست برداشته و منافع عمومی نظام را بر منافع شخصی و گروهی و حزبی خود ترجیح دهند. منافع عمومی نظام عبارتند از: 1-استقلال و تمامیت ارضی کشور 2- وحدت ملی 3- حفظ امنیت عمومی کشور 4- تمکین به قانون اساسی (مشروعیت و مقبولیت حکومت و پذیرش اقتدار مشروع) از این جهت هدف عالیه و اساسی سیاسترانی حاکمان اجرایی باید براساس اهداف ترسیم شده (حفظ امنیت، نیل به ثبات و وحدت ملی، ایفای تعهدات اخلاقی و قانونی، رسیدن یکایک آحاد جامعه به پیشرفت و کمالات انسانی، رسیدن به اهداف ترسیم شده اقتصادی و در نهایت جلوگیری از هرج و مرج و تمکین زیاده خواهان) استوار گردد.
خلاصه بحث
- سیاست کوششی است درراه تحقق نظم و امنیت اجتماعی و جلوگیری از بروز هرج و مرج.
- در امر سیاسترانی تعامل بین دو عنصر عقل (تدبیر مدن) اخلاق (تدبیر منزل) و ادب (هدایت های ارشادی) اجتماعی زمینه ساز بقای جامعه سیاسی است. جامعه سیاسی وقتی متعالی است که افراد آن جامعه وارسته از تمایلات شخصی و گرایش های نفسانی بوده باشند.
- در بیان سیاست ممدوح و مقبوح، سیاستی ممدوح است که برگرفته از دیانت، تقوی، آگاهی به شریعت و احکام دینی همراه با رفتار و انفاس قدسی باشد. سیاست لایتنزاع از دیانت و الفت گرفته با اصول اخلاقی است. اخلاق و سیاست قرین ضرب یک مخرج و دو عنصر لایتجزا از یکدیگرند. مهمترین دشواری در امر سیاسترانی در سیاسترانان همانا مشکل فقدان اخلاق، رفتار دینی و ایفا به تعهدات اخلاقی است. که این بیشتر به فرهنگ مذموم <<هابزی>> که او می گوید: <<انسان گرگ انسان است>> یعنی رفتار سبعیت در سیاست را اذعان بلکه تجویز می کند و ماکیاولی که معتقد است: <<به هر شکل ممکن حکومت کن شیطانی یا ایزدمداری نیک و شر نزد سیاستمدار و سیاستران است او برای اعمال قدرت هرچه صلاح بداند و هر ابزاری را لازم بداند می تواند به هر طریقی اعمال قدرت کند. هر چند به مکر و دروغ متوسل شود. شاید مشکل این باشد که سیاست ذاتاً ماهیتی دوگانه دارد و در رفتار سیاسترانان رابطه ای مرموز بخود گرفته است و سیاستمدار می کوشد برای حفظ بقای خویش سیاست دو روی یک سکه را اعمال نماید. مهمترین هدف از سیاست در اسلام: در هم آمیختن عمل سیاسی با اصول نوعدوستی، همگرایی و محبت و مهرورزی، اخلاص در نیت و رفتار (نیت، اندیشه و کردار پاک) در ارتباط با ایفای وظایف سیاسی او عوامل مثبت در سیاسترانی است.
- اسلام، سعادت و خوشبختی نوع بشر به سمت یکتاپرستی، کمال رحمانیت و ربوبیت را می اندیشد. در فرهنگ <<سعد- تدبیری>> به سعادت فرد، جامعه و اجتماع بشری به سمت تعالی، کمال و نجات و رستگاری نظر دارد. حال آنکه در فرهنگ <<شوم- تقدیری>> که توأم با مکر و غلبه آزورزی، حسادت، شقاوت، خونریزی و خشونت، بدیمنی، فساد و تباهی است جامعه را به توحش، قانون گریزی و فریب و نیرنگ وا می دارد که فاقد اصول اخلاقی است.
از شرایط برجسته سیاسترانی آشنایی سیاستمدار سیاستران با علوم سیاسی، جامعه شناسی، اخلاق، روانشناسی، تاریخ و بحران شناسی وتحلیل وقایع (سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و پیامدهای فرهنگی آن است) و این از عوامل مؤثر و موفقیت آمیز در زمینه سیاسترانی است.
- بهترین راهکار برای گزینش مدیران همانا طردالگوی نگرشی به یادگار از دیرینه مبتنی بر <<زر، زور و تزویر>> و رویکرد به فرهنگ توأم با دیانت، تقوا و امانتداری است.
- مهمترین معیار و الگوی انتخاب و گزینش مدیران سیاسی همانا علاوه بر شرایط عمومی عدالت و قانونمداری، دارای شرایط لازم از جهت دارامندی تخصص لازم، تعهد (وفای به عهد و امانتداری) تقوا و دیانت است. چنین سیاستی و چنین سیاستمدار و سیاسترانی جامعه را به سمت کمال، تعالی و در نهایت مدینه فاضله متعالیه سوق خواهد داد. نمونه برجسته چنین سیاستمداری را می توان در دوره کوتاهی از تاریخ یعنی به دوره سیره نبوی و حکومت علوی یاد کرد.